İllüstrasyon Nedir? İllüstrasyon Çeşitleri ve Örnekleri (2024)

1. İllüstrasyon Nedir?

İllüstrasyon; düşünce veya olayların bazen olduğu gibi bazen de yorum katılarak uygulandığı açıklayıcı resimlerdir. İllüstrasyon anlamı aydınlatmak ve anlaşılır hâle getirmek olan Latince “lustrare” sözcüğünden türemiştir. Türk Dil Kurumu illüstrasyon kelimesini resimleme olarak tanımlamıştır. Çeşitli sanatçılar illüstrasyonu;

• Bir metni açıklayan, öğreten ve metnin anlamını genişletmek için yapılan resimleme, resimlerle süsleme
• Görsel olarak bir konu, düşünce ya da metni betimleyen resimlemeler,
• Görsel olarak betimleme, yorumlama

olarak tanımlamıştır.

Genel anlamda illüstrasyon belirli bir amaç için anlaşılabilme ve bir mesaj, metin, fikir ya da bir konunun yorumlanması ve kâğıda aktarılması olarak tanımlanabilir.

İllüstrasyonlar “anlaşılır hâle getirme” işlevinin yanı sıra estetik kaygılarla yapılan eserlerdir. İllüstrasyonun resimden ayrıldığı ve ayrılamadığı dönemleri olmuştur. Yazının icadına kadar geçen süreçte insanlar yaptıklarını, dini ritüellerini vs. gelecek kuşaklara aktarmada mağara duvarlarına çeşitli simgeler çizmiş ya da taşlara belirli anlamlara gelecek şekiller kazımışlardır. Yaptıkları bu aktarımlar illüstrasyonun temeli olmuştur.

İllüstrasyonu fotoğrafta görülemeyecek ayrıntıları verme imkânı sağlayan ya da hayal ürünü olan fikir veya düşünceleri aktarmamızı sağlayan eserler olarak değerlendirmek mümkündür.

İllüstrasyonlar sadece fikir ve düşünceleri aktaran eserler olmasının yanında bir öğrenme sürecinde görsel duyu organına hitabı açısından önemli eserlerdir. Akar’ın da çalışmasında aktardığı gibi öğrenmenin gerçekleşme sürecinde bilgiler ne kadar çok duyu organının süzgecinden geçerse kalıcı öğrenme sağlanmakta ve bilgiyi unutma
gecikmektedir.

2. İllüstrasyon Çeşitleri

İllüstrasyon çeşitlerini genel anlamda 3 ana başlık altında toplanmak mümkündür.

2.1. Yayın İllüstrasyonları

Gazete, dergi, kitap ve ansiklopedi gibi yayınlardaki makale, haber, öykü vb. açıklamaları resimleme yoluyla anlatan illüstrasyonlara yayın illüstrasyonları denilmektedir. Yayın illüstrasyonları ayrıntıların uygulaması ve açıklayıcı özellik taşıması nedeniyle öğretici, bilimsel, teknik ve mesleki eserlerde kullanılmaktadır. Yayın illüstratörleri çalışmalarını hayata geçirirken üzerinde çalıştıkları metnin içeriğine hâkim olmalı ve tasarımlarına metindeki mesaj ve duyguyu aktarabilmelidir. Yayın illüstrasyonunda hayal gücünün özgürce aktarılabildiği alan ise çocuk kitapları olmaktadır.

2.2. Reklam İllüstrasyonları

Ürün ya da hizmetlerin tanıtılması amacıyla yapılan çalışmalar reklam illüstrasyonları olarak adlandırılmaktadır. Büyük kitlelere hitap eden reklam illüstrasyonları, çeşitli tekniklerde yapılarak güçlü bir anlatım aracı olarak kullanılmaktadır.

2.3. Bilimsel ve Teknik İllüstrasyonlar

Bilimsel ve teknik illüstrasyonlar uzmanlık gerektiren alanlarda öğretici, tanımlayıcı, vurgulayıcı amaçlarla yapılan illüstrasyon çeşididir. Bu türde, betimlenen nesnenin kendine özgü özelliklerinin doğru ve eksiksiz bir şekilde kâğıda aktarılıp bilgiyi vermesi hedeflenmektedir. Zooloji, botanik, tıp, entomoloji gibi bilim dalları türlerin sınıflandırılması amacıyla illüstrasyon yöntemini kullanmaktadır. Arkeolojide buluntuların kaydı ve raporlanması amacıyla kullanılırken tıpta eğitim materyali olarak kullanılmaktadır. Fotoğraf yerine illüstrasyonun kullanıldığı bu alanlar bilimsel bilginin yalın ve anlaşılır hâle gelmesini amaçlarken aynı zamanda fotoğrafta görülmeyecek nesne özelliklerini ön plana çıkarmaktadır.

Bilimsel illüstrasyonların; bilginin hedef kitleye daha kolay iletilme ve ayrıca gelecek nesillere bilgi aktarımında yazılı anlatımda verilen bilgiden yanlış anlamlar çıkarılması olasılığını ortadan kaldırma gibi işlevleri vardır.
Amerikalı tıp ressamı Frank H. Netter makalesinde insanların anladıkları şeyi hayallerinde üç boyutlu hâle getirebildiğini vurgularken illüstrasyonlar sayesinde bilimin parçası olan hayal edilmesi zor yapıları kavramak kolay hâle gelmektedir.

Yapılan bu illüstrasyonlar bilginin kolay anlaşılmasını sağlamasının yanı sıra bilgiyi görsel olarak desteklediği için uzun süreli hafızada kalıcı hâle gelmesine yardımcı olmaktadır.

Bilimsel illüstrasyonlar, biyoloji ve biyolojinin alt dalları olan botanik, entomoloji vs. gibi alanlarda, tıp, jeoloji, antropoloji, paleontoloji, arkeoloji, antropoloji gibi bilim dallarında yapılan çalışmaların kaydı, belgelenmesi ve sınıflandırılması amacıyla kullanılması için yapılmaktadır. Bilimsel illüstrasyonlar milattan önce üçüncü yüzyıldan önce ilk olarak İskenderiye’de tespit edilmiştir. Ayrı papirüs yaprakları üzerine yapılmış Helenistik döneme ait bu illüstrasyonlar tıbbi değeri olan anatomik, obstetrik, botanik ve cerrahi çizimler içermekteydi. Bununla birlikte teknik illüstrasyonlar mekanik ve mimari gibi alanlarda yapılan ve teknik bilgi gerektiren açıklayıcı ve yalın anlatıma sahip çalışmalardır.

2.3.1. Tıp İllüstrasyonları

Yaptığı 800’den fazla çizimle ve kendi geliştirdiği yatay kesit alma yöntemiyle Leonardo da Vinci (1452-1519) bilimsel tıbbi illüstrasyonların Rönesans Dönemi’ndeki öncüsü olarak kabul edilmektedir. Da Vinci’yi çağdaşlarından daha ileride yapan şey şüphesiz onun keskin görme becerisinden kaynaklanmaktadır. Da Vinci’nin gördüğünü en etkili biçimde aktarma becerisinin üst düzey olduğu günümüzde dahi görülmektedir. Kalbin iç kesitini, kalp kapaklarını ve kalbin karmaşık içyapısını ele aldığı 1513 tarihli eskiz 2013 yılında Edinburgh’ta MRI cihazı ile test edilmiş ve bulgular Da Vinci’nin günümüz anatomi biliminde bilinenlere oldukça yakın bir biçimde kalbi eskiz olarak çizdiğini göstermiştir.

Leonardo da Vinci’nin bu alanda öncü olarak kabul edilmesinin en önemli sebebi olarak çizimlerini Marcantonio Della Torre (Turrianus) ile yirmi yıl boyunca 19 insan cesedini açımlayarak (yapı ve dokuların irdelenerek iç yapının gözlemlenmesi) gerçekleştirdiği incelemeler sonucunda yapması gösterilebilir.

“Leonardo bu konuda şunları yazar: ‘…Bu çizimleri yapmak için ondan fazla vücudu inceledim. Etlerin her yerini delik deşik edip etrafını saran en küçük et parçalarını ayırarak damarları ayıkladım. Bunu yaparken onları kanatmamaya özen gösterdim ama kılcal damarların kanamasına aldırmadım. Yeterli bilgiye sahip olunca da bu işe son verdim.”

Da Vinci’nin ilk mikroskobun henüz icat edilmediği bu dönemde ilk kez çizdiği anatomik yapılar 380 yıl saklı kalmış olmasaydı tıpkı ünlü ressam Max Brödel’e atfen (1870-1941) Brödel Stitch ve Brödel çizgisine isminin verildiği gibi modern anatomide öğretilen anatomik yapıların çoğuna Da Vinci’nin adı verilmiş olacaktı. Leonardo Da Vinci’nin çizimlerinin dışında, Albrecht Dürer’in sulu boya resimleri ve Hans Holbein’in portreleri de 16. yüzyıla damga vurmuştur.

2.3.2. Biyolojik İllüstrasyonlar

Bilimsel illüstrasyonların alt dalı olan biyolojik illüstrasyonlar da yeni keşfedilen bitkiler, böcekler, hayvanlar vb. canlıların gelişim evrelerinin izlenmesi ve bu canlıların sınıflandırılması amacıyla yapılan çalışmalardır.

Entomoloji (böcek bilimi), zooloji (hayvan bilimi), botanik (bitki bilimi) gibi biyoloji dalları için yapılan bu illüstrasyonlar mikroskobik seviyedeki görüntülemelerden fotoğrafla görülemeyecek detaylara kadar yapılan yalın ve akıcı resimlemelerdir. Biyolojik illüstrasyonlar resimlemesi yapılacak konunun uzmanlık bilgisiyle beraber belirli seviyede sanatsal bakış açısı ve beceri gerektirmektedir.

2.3.3. Bilimsel Bitki İllüstrasyonları

Bilimsel bitki illüstrasyonları üzerinde çalışılan bitkinin kesitlerinin alınarak en ince ayrıntısına kadar incelendiği, bitkinin sahip olduğu ve fotoğraflarla verilemeyecek tüm özelliklerinin, ayrıntılarının botanik bilgisine sahip illüstratörler tarafından sanatsal bakış açısıyla kâğıda aktarıldığı çalışmalardır. Yapılan bu illüstrasyonların geçmişi insanoğlunun etrafını betimleme gereksinimi duymaya başladığı çok eski zamanlara dayanmaktadır.

İlk bitki çizimlerine Antik Mısır, Roma, Yunan, Mezopotamya ve Uzak Doğu’da, mağara duvarlarında ve el yazması kitaplarda rastlanmaktadır. Bu çizimler bilimsel bitki illüstrasyonlarının bilinen ilk örnekleri olmasına karşın bitki illüstrasyonları matbaanın icadından önce bilimsel anlamda yaygın olarak görülmemektedir.

3. İllüstrasyonda Kullanılan Teknikler

İllüstrasyon çalışması hazırlanırken çeşitlik yöntem ve tekniklerden faydalanılır. İllüstrasyon çalışmalarında kullanılan teknikler

1. Karakalem ve kuru boya,
2. Sulu boya,
3. Guaj boya,
4. Akrilik boya,
5. Karışık teknikler

şeklinde sıralanabilir.

3.1. Kurşunkalem ve Kuru Boya

En eski çizim ve yazı araçlarından biri olan kurşun kalemler “grafit” maddesinden üretilir. Grafit maddesinin yanı sıra çeşitli maddeler de içerebilen kurşun kalemler, yumuşaklık ve sertliğine bağlı olarak tüm dünya da geçerli uluslararası ölçülere göre numaralandırılarak üretilir. Kurşun kalemin ucu yıprandıkça kalemtıraş veya çeşitli kesici aletlerle kolayca açılabilir. Silgi, kalemtıraş ile birlikte kurşunkalem tekniğinde gerekli iki malzemeden biridir. Kurşunkalem ve kuru boya tekniği için gerekli malzemeleri satın almak hesaplı ve onları kullanmak, oldukça basittir. Kalemlerin “H” serisi sert, “B” serisi yumuşak uçludur. Sert uç ile kontur çizgileri oluşturmak mümkünken, yumuşak uç sayesinde ışık ve gölge oyunları yapılarak çalışamaya gerçeklik katılabilir.

Kuru boya kalemleriyle çalışma yapılırken açık tonlardan koyu tonlara göre boyama yapılmalıdır. Eğer bu şekilde çalışma yapılmazsa koyu ton ile renklendirilmiş alanı açmak mümkün olmayacaktır. Kuru kalemde koyu tonlar elde etmek için rengin koyu tonu kullanılmalı veya boyanmış yüzeyin üzerinden istenilen ton yakalanıncaya kadar tekrar tekrar geçilmelidir.

3.2. Sulu Boya

Sulu boya tekniği sabır ve özveri gerektirir. Sulu boya çalışmasında, kağıdın kıvrılmasını önlemek için öncelikle kağıt ıslatılmalı ardından düz zemin üzerine yerleştirilen kağıt kenarlarından bant ile zemine tutturulmalıdır. Islatılan kağıt kuruduktan sonra boyama aşamasına geçilir. İllüstrasyon çalışmalarında en çok kullanılan tekniklerden biri olan suluboya tekniği ile her türden resimleme yapılabilir. Sulu boya tekniğinde kaliteli boya kullanmak önemlidir bu sayede renk ayrımı noktasında ve baskı safhasında arzu edilen sonuç elde edilir.

Suluboyanın en dikkat çekici özellikleri saydam bir yapıya sahip olması ve boyama işlemiyle birbirinin yakınında olan renklerin suyun etkisiyle karışmasıdır. Sulu boya tekniğinde açık ve koyu tonları yakalamak için boyanın arzu edilen tona göre sulandırılması gerekmektedir. Sulu boya tekniğinde beyaz rengi yakalamak için üzerinde çalışma yapılan beyaz zeminden faydalanılır. Sulu boya kağıdı emici ve mat bir yapıya sahip olmalıdır. Sulu boya tekniğinde yapılan bir hatayı düzeltmek için, düzeltilecek bölge ilk önce temiz suyla ıslatılmalı bu işlemin ardından o bölgede oluşan sıvıyı çekmek için sünger, fırça gibi emici araçlarla silinmelidir.

3.3. Guaj Boya

Guaj boya da sulu boya gibi su yardımı ile inceltilir. Kuruyan guaj boyayı çözmek için su kullanılabilir. Örtücü bir yapıya sahip olan guaj boyada su miktarı arttıkça, suluboyadaki gibi saydamlaşma olur. Boyanın fırça izini belli etmemesi için su, yavaş ve damlalar halinde eklenmeli bu süreç içerisinde fırça ile devamlı karıştırılmalıdır.

3.4. Akrilik Boya

Akrilik boya tekniği illüstratörler tarafından sık tercih edilen tekniklerin başında gelir. Akrilik boyalar tüp veya cam kavanoz içinde tutularak satışa sunulur. Bir diğer ismi “polymer emülsiyon” olan akrilik boylar su içeren boyalara karşı oldukça fazla artıları vardır. Akrilik boyaların çabuk kuruyan yapısı ve kuruduktan sonra sudan etkilenmeme özelliği sayesinde, kuruduktan sonra üzerinde su esaslı boyalarla çalışma yapılabilir. Akrilik boyaların kullanılma şekline bağlı olarak saydam ve örtücülük özelliği vardır.

3.5. Karışık Teknik

Karışık teknik, illüstratörlerin en özgür olduğu tekniktir. Bu teknik içinde birden fazla teknik bir arada kullanılır. Çalışmayı yapan illüstratör eğer başarılı ve uzmansa karışık tekniği kullanarak etkileyici çalışmalar ortaya koyabilir:

• Suluboya ile karakalem
• Mürekkepli çizim ile guaj boya
• Kuru boya ve karakalem
• Guaj boya, suluboya ve benzeri teknikler,

karışık teknikte bir araya getirilebilir.